کشت دوم برنج یا کشت مجدد، یکی از روشهای مهم و اقتصادی افزایش بهرهوری اراضی شالیزاری است که در سالهای اخیر مورد توجه کشاورزان بهویژه در حوضه آبریز هراز استان مازندران قرار گرفته است. با وجود مزایای اقتصادی این روش، مدیریت تغذیهای صحیح گیاه نقش تعیینکنندهای در موفقیت آن دارد.
از آنجا که نیازهای غذایی برنج در کشت دوم با کشت اصلی متفاوت است، منابع علمی تأکید میکنند که بهترین برنامه کودی باید بر پایه نتایج تجزیه خاک شالیزار تنظیم شود. با این حال، در شرایطی که دسترسی به تجزیه خاک میسر نباشد، رعایت اصول عمومی تغذیهای میتواند تا حد زیادی از بروز مشکلاتی مانند مصرف نامتعادل کود، بهخصوص اوره، جلوگیری کند.
در این مقاله به مهمترین توصیههای کودی برای کشت دوم برنج پرداخته میشود؛ از جمله ضرورت مصرف کمتر کود در مقایسه با کشت اول، اهمیت تعادل در استفاده از کودهای شیمیایی، پیامدهای مصرف بیش از حد اوره و نیز زمانبندی صحیح مصرف کودهای پایه در روزهای ابتدایی پس از برداشت محصول اصلی. هدف این نوشتار، ارائه یک چارچوب کاربردی برای مدیریت بهینه تغذیه در کشت مجدد است تا کشاورزان بتوانند با آگاهی بیشتر و بر اساس اصول علمی، عملکرد مطلوبتری به دست آورند.
ترکیب کودهای توصیهشده برای کشت مجدد برنج در مازندران
بر اساس دستورالعملهای زراعی مؤسسه تحقیقات برنج کشور، برنامه تغذیهای کشت مجدد در استان مازندران بر پایه استفاده از چهار گروه اصلی کود شامل اوره، سوپر فسفات تریپل ، سولوپتاس و سولفات روی تنظیم میشود. این ترکیب با هدف تأمین عناصر ضروری و جبران افت مواد غذایی پس از برداشت محصول اول طراحی شده است. مقادیر مصرف و زمانبندی پیشنهادی به شرح زیر است:
1. کود اوره (نیتروژن)
- مقدار مصرف: 120 تا 150 کیلوگرم در هکتار
- زمان مصرف: بخشی بهصورت پایه قبل از نشاکاری و بقیه در دو مرحله سرک (حدود 20 و 35 روز پس از نشاکاری)
- نقش: افزایش رشد رویشی و تشکیل خوشه
2. سوپر فسفات تریپل
- مقدار مصرف: 50 تا 150 کیلوگرم در هکتار
- زمان مصرف: بهصورت پایه و همزمان با آخرین مرحله آمادهسازی زمین
- نقش: تقویت ریشهزایی و رشد اولیه نشاء
3. سولفات پتاسیم
- مقدار مصرف: 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار
- زمان مصرف: نیمی پایه و نیمی دیگر در مرحله سرک (حدود 35 روز پس از نشاکاری، همزمان با سرک دوم اوره)
- نقش: بهبود پرشدن دانه، افزایش مقاومت به ورس و تنشها
4. سولفات روی (34% گرانوله)
- مقدار مصرف: 20 تا 25 کیلوگرم در هکتار
- زمان مصرف: بهصورت پایه قبل از نشاکاری و مخلوط با خاک در مرحله نهایی آمادهسازی
- نقش: بهبود جذب عناصر و افزایش کیفیت خوشهدهی
توصیههای کودی بر اساس بافت خاک در کشت مجدد برنج
نتایج تحقیقات نشان میدهد که بافت خاک نقش مهمی در تعیین مقدار بهینه کودهای مصرفی برای کشت مجدد برنج دارد. به همین دلیل، توصیههای کودی در مناطق مختلف مازندران، بسته به ویژگیهای فیزیکی خاک، متفاوت است.
در خاکهای لومی مانند مناطق کچبکلوا آمل، به دلیل قابلیت نگهداشت عناصر غذایی و تهویه مناسب، مقدار بیشتری از کودهای اوره (150 کیلوگرم در هکتار) و سوپر فسفات تریپل (150 کیلوگرم در هکتار) پیشنهاد میشود.
در مقابل، خاکهای رسی نظیر اراضی کروکالی بابل با ظرفیت نگهداشت بالای عناصر و تحرک کمتر مواد غذایی، به مقادیر کمتری از اوره (120 کیلوگرم در هکتار) و سوپر فسفات تریپل (50 کیلوگرم در هکتار) نیاز دارند. برای خاکهای لومسیلتی رسی مانند منطقه بینمد فریدونکنار نیز، میزان 150 کیلوگرم اوره و 150 کیلوگرم سوپر فسفات تریپل توصیه شده است.
در تمامی این بافتها، مصرف سولفات روی گرانوله 34 درصد به میزان 20 تا 25 کیلوگرم در هکتار بهصورت پایه و پیش از نشاکاری توصیه میشود، زیرا نقش مهمی در بهبود عملکرد و پیشگیری از کمبود ریزمغذیها دارد.
اهمیت مدیریت دقیق نیتروژن
در کشت مجدد، توجه ویژهای باید به مدیریت نیتروژن (کود اوره) شود. مصرف بیش از حد نیتروژن میتواند باعث بروز مشکلاتی از جمله ورس (خوابیدگی ساقه)، افزایش سطح سایهاندازی برگها، تشدید آفات مانند کرم ساقهخوار، بروز بیماریهایی چون بالست و پوسیدگی ساقه و نیز کاهش کیفیت دانه شود. بنابراین، تنظیم دقیق میزان نیتروژن برای حفظ رشد متعادل و جلوگیری از خسارت ضروری است.
تمثیل کاربردی برای درک بهتر مدیریت کود
اگر کشاورزی بخواهد مانند یک خیاط ماهر عمل کند، نمیتواند تنها بر اساس یک الگوی عمومی کار کند؛ بلکه باید ابتدا اندازههای دقیق مشتری، یعنی ویژگیهای خاک را بداند. تجزیه خاک همان اندازهگیری دقیق است که به کشاورز کمک میکند تا مقدار کود را مطابق نیاز واقعی زمین تعیین کند و از هدررفت منابع، کاهش عملکرد و آسیب به مزرعه جلوگیری شود.
در نتیجه برای کشت دوم برنج (راتون یا برداشت دوم بعد از چین اول)، نیاز غذایی گیاه کمتر از کشت اول است، اما اگر تغذیه درست انجام نشود، عملکرد بهشدت کاهش مییابد. بهترین کود معمولاً ترکیبی از ازت + پتاسیم + مقدار کمی فسفر است.
